Poczucie własnej wartości to zaufanie do własnej umiejętności myślenia i radzenia sobie z wyzwaniami, jakie stawia przed nami życie; to wiara w nasze prawo do szczęścia, poczucie, że jest się wartościowym człowiekiem, zasługującym na miłość, uprawnionym do spełniania własnych potrzeb i realizacji pragnień oraz czerpania satysfakcji z efektów własnych starań (por. Branden N., Jak dobrze być sobą. O poczuciu własnej wartości, GWP, 2007).

Jaka jest i jak się zachowuje osoba o prawidłowym poczuciu własnej wartości?

– czyli krótka charakterystyka na wstępie

Osoba charakteryzująca się prawidłowym poczuciem własnej wartości jest spokojna, swobodna i pewna siebie, zna swoje prawa, umie wyrazić swoją opinię i bronić swojego zdania w dyskusji. Taka osoba jest odważna i asertywna, ma świadomość siebie, swoich wad i zalet. Potrafi walczyć o swoje prawa, nie raniąc innych. Potrafi też pomagać innym osobom, jest ofiarna i empatyczna. Nie narzuca się, daje ludziom wolność i przestrzeń do wyrażania siebie. Dąży do własnego rozwoju, gdyż wie, że robi to dla siebie. Jest więc samodzielna i odpowiedzialna oraz świadoma konsekwencji swoich działań, gdyż wie, że „sama musi zapłacić za swoje błędy, że nikomu swoich błędów nie sprzeda”.

Podstawą kształtowania się prawidłowego poczucia własnej wartości osoby jest jej środowisko rodzinne, które gwarantując bezpieczeństwo dziecku, daje optymalne podłoże do rozwoju zdrowej osobowości. Więź rodzinna daje więc siłę i buduje poczucie wartości u dziecka.

Istotnym jest, aby zachęcać dziecko do szukania wsparcia i pomocy w szerszych kręgach zaufanych osób, tj. specjalistów, nauczycieli, bliskich, zaprzyjaźnionych rodzin tak, aby dziecko tworzyło swoją sieć oparcia społecznego, aby nie tylko u rodziców szukało pomocy, aby dziecko nie kierowało wyłącznie do nich próśb o rozwiązania swoich problemów, lecz miało śmiałość do otwierania się na innych. Warto uczyć dzieci zaufania do ludzi i świata, ze świadomością zagrożeń. Nie można być jednak nadmiernie podejrzliwym i krytycznym wobec innych. Krytykę zaś należy przyjmować z humorem i godnością, wszak „prawdziwa cnota krytyki się nie boi”.

Co jest ważne i konieczne, aby wychować szczęśliwe i pewne siebie dziecko?

– zalecenia dla rodziców i opiekunów dzieci:

1. Wzajemna miłość.
2. Cierpliwość.
3. Bezwarunkowa akceptacja dziecka, kochanie go z jego wadami i zaletami.
4. Czas dla dziecka! Wspólnie z dzieckiem spędzone chwile.
5. Rozmowa z dzieckiem, szczere zainteresowanie jego sprawami i opowieściami.
6. Pełne zaangażowanie w sprawy, które są dla dziecka ważne.
7. Posiadanie gotowości do wysłuchania dziecka, jego zdania.
8. Umiejętne tłumaczenie dziecku stanowiska dorosłego w danej sprawie, przy użyciu odpowiednich argumentów, bez zwrotów typu: „Zrób to, bo ja ci tak każę!”
9. Pomoc dziecku w odróżnianiu dobra od zła.
10. Wspólne ustalanie zasad, obowiązujących w rodzinie, porządek, rytm.
11. Wyznaczanie dziecku granic. Świadomość swoich granic.
12. Wzajemny szacunek.
13. Używanie zwrotów grzecznościowych typu proszę, dziękuję, przepraszam.
14. Bycie dla dziecka wzorem, dawanie dziecku dobrego przykładu swoim zachowaniem.
15. Świadomość, iż każdy w życiu popełnia błędy; nikt nie jest idealny, ale warto dążyć do poprawy i rozwoju.
16. Świadomość własnych błędów i niedoskonałości jako dorosłego.
17. Wspólne wyznaczanie celów i dążenie do ich osiągnięcia.
18. Przezwyciężanie siebie, swoich lęków, przywar i ograniczeń.
19. Otwieranie się na nowe – doświadczenia, osoby oraz życiowe wyzwania.
20. Rozluźniająca swobodna zabawa.
21. Nauka odpowiedniego rozpoznawania, nazywania i wyrażania uczuć.
22. Pozwalanie dziecku na okazywanie przez niego uczuć, towarzyszenie dziecku w przeżywaniu uczuć (Razem się smucimy, razem się cieszymy).
23. Umożliwianie dziecku swobody w wyrażaniu rozmaitych uczuć i opinii.
24. Tłumaczenie dziecku, skąd się biorą emocje i do czego służą.
25. Rozmowa o uczuciach i wydarzeniach; okazywanie dziecku prawdziwych uczuć.
26. Częste chwalenie dziecka, wg zasady: Częściej chwalić, niż ganić!
27. Dawanie dziecku spójnych komunikatów słowem, gestem i mimiką.
28. Nauka wzajemnego zaufania.
29. Pokazywanie dziecku atrakcyjności i przydatności nauki oraz korzyści płynących z posiadania wiedzy.
30. Zachęcanie dziecka do aktywności (sport, sztuka, wyjazdy, wycieczki, zabawa, ruch).
31. Nie obrażać się na dziecko ani nie obrażać dziecka!
32. Obdarowywanie dziecka prawdziwymi komplementami, wskazującymi na jego zasoby, talenty, możliwości. Ugruntowywanie komplementów prawdziwymi sytuacjami, w których dziecko dobrze poradziło sobie z trudną sytuacją.
33. Uczyć dziecko z godnością przyjmować krytykę.
34. Przekonywać dziecko, aby nie brało do siebie krytyki personalnej, czyli tej, która dotyczy jego wyglądu, cech zewnętrznych, poziomu intelektualnego, jego możliwości, warunków fizycznych, lecz aby krytykę wykorzystywało do refleksji i własnego rozwoju, jako motywację do działania i ewentualnej zmiany.
35. Wskazywać dziecku na jego błędy w sposób, który go nie zrani.
36. Mówić dziecku, że jest ładne, mądre, dobre, ważne i KOCHANE.
37. Wskazywać na nieodpowiednie zachowania dziecka, nigdy na osobę dziecka!
38. Nie podważać godności dziecka.
39. Być otwartym na bliskość z dzieckiem.
40. Często przytulać dziecko, zwłaszcza gdy ono tego chce. Nie odtrącać dziecka, ale szanować jego odmowę, jego granice.
41. Wspierać dziecko w jego kłopotach, nie zostawiać go samego.
42. Podtrzymywać dziecko na duchu w sytuacji doświadczanej porażki.
43. Uczyć, że porażki to lekcje, z których trzeba wyciągać odpowiednie wnioski na przyszłość.
44. Dostrzegać w dziecku drzemiące w nim dobro, nie skupiać się wyłącznie na jego błędach.
45. Rozmawiać z dzieckiem o możliwościach rozwiązania powstałych problemów, proponować rozwiązania, ale nie narzucać gotowych recept.
46. Uczyć dziecko otwartości na ludzi i świat. Zachęcać go do poznawania, eksplorowania świata.
47. Rozmawiać z dzieckiem o zagrożeniach, ale nie straszyć.
48. Pozwalać dziecku na dokonywanie wyborów.
49. Umieć dostrzec sukcesy dziecka, nawet te najmniejsze, najbardziej prozaiczne.
50. Po prostu autentycznie być z dzieckiem.
51. Umieć przeprosić dziecko.
52. Umieć podziękować dziecku.
53. Zachęcać dziecko do wspólnych, codziennych aktywności, także zachęcać do pomocy np. w sprzątaniu, karmieniu zwierząt domowych, nakrywaniu do stołu, wyrzucaniu śmieci, słaniu swojego łóżka, układaniu ubrań w szafie).
54. Nie bać się poprosić dziecko o pomoc.
55. Nie wyręczać dziecka w czynnościach, które może zrobić samo.
56. Stwarzać dziecku warunki do nauki samodzielności, zachęcać do samodzielności.
57. Wierzyć w możliwości dziecka.
58. Śmiać się wspólnie z dzieckiem, ale nie wyśmiewać go.
59. Wspólnie celebrować święta oraz rodzinne okoliczności i rocznice.
60. Uczyć dziecko odpoczynku.

Kropka nad i

– czyli zmiany zaczynamy od siebie

Wychowawcze oddziaływania rodzica, czy opiekuna muszą charakteryzować się spójnością, łagodności i konsekwencją. Nie mogą być uzależnione od chwilowych, zwłaszcza zmiennych nastrojów i humorów rodzica. To rodzic, opiekun jako osoba dorosła musi być stabilny emocjonalnie, gdyż taka jego postawa napawa dziecko spokojem i wzmaga szansą na odpowiednie zachowanie dziecka.

Ponieważ wychowywanie dziecka nie jest łatwym zadaniem, wymaga zaangażowania i odpowiedzialności, warto, aby rodzic zadbał o siebie, o swoje emocje i przekonania, aby przyjrzał się swoim schematom reagowania. Warto więc aby rodzice, opiekunowie dzieci korzystali z dostępnych form pomocy pedagogicznej, psychologicznej i psychoedukacyjnej w zakresie kształtowania osobowości dziecka. W rozmowie ze specjalistą uzyskają zrozumienie, odreagowanie napięć i frustracji, jak również fachowe doradztwo.